ادبیاتکده -مسعودی



اوزان دوری

وزن دوری یا متناوب ، وزنی است كه هر مصراع آن از دو قسمت تشكیل می شود و قسمت دوم، تكرار قسمت اول است. به عبارت دیگر، در وزن دوری، هر نیم مصرع در حكم یك مصراع می باشد ، مانند وزن شعر زیر كه مفتعلن فاعلن// مفتعلن فاعلن است: بار غمت -UU-/می كشم -U-/ وز همه عا -UU-/ لم خوشم-U-

كه هر مفتعلن فاعلن گر چه نیم مصراع است اما حكم یك مصراع را دارد.

مشخصات اوزان  دوری:

1) بعد از پاره اول هر مصراع وقفه یا مكثی بالقوه یا بالفغل هست ، چنان كه در شعر فوق بعد از بار غمت میكشم و گر نكند التفات مكثی می توان كرد.

2) وزن دوری از اركان متناوب درست می شود نه از تكرار یك ركن ، مانند وزن شعر فوق كه از تناوب مفتعلن و فاعلن درست شده است.

3) هجای پایانی نیم مصراع اول مثل هجاهای پایانی مصراع ها همیشه بلند است اما به جای آن می توان هجای كشیده یا كوتاه بیاید.

4) هجاهای هر مصراع اعم از كوتاه یا بلند زوج است و معمولا هر نیم مصراع هفت یا پنج هجا دارد.

تعداد اوزان دوری زیاد است اما سه تا از آنها جزء پر كابرد ترین اوزان محسوب می شود:

 

1) مفتعلن فاعلن// مفتعلن فاعلن:

صبح بر آمد ز كوه چون مه نخشب ز چاه                 

ماه بر آمد به صبح چون دم ماهی ز آب

-----------------

دلبر جانان من برده دل و جان من                         

برده دل و جان من دلبر جانان من

 

2) مستفعلن فعولن// مستفعلن فعولن( مفعول  فاعلاتن // مفعول فاعلاتن ):

دل می رور ز دستن صاحبدلان خدا را                 

  دردا كه راز پنهان خواهد شد آشكارا

-----

جز پیش ما مخوانید افسانهٔ فنا را

هرکس نمی‌شناسد آواز آشنا را

از طاق و قصر دنیاکز خاک وخشت چینید

حیف‌است پست‌گیرید معراج پشت پا را

 

3) مستفعل مفعولن// مستفعل مفعولن( مفعول مفاعیلن // مفعول مفاعیلن):

دایم گل این بستان شاداب نمی ماند                 

دریاب ضعیفان را در وقت توانایی

4) فعلات فاعلاتن // فعلات فاعلاتن

همه‌کس‌ کشیده محمل به جناب‌ کبریایت      

من و خجلت سجودی‌که نریخت‌گل به پایت

نه به خاک دربسودم نه به سنگش آزمودم       

به‌کجا برم سری راکه نکرده‌ام فدایت

5) مفاعلن فاعلن// مفاعلن فاعلن:

جهان فرتوت باز جوانی از سر گرفت               

 به سر ز یاقوت سرخ شقایق افسر گرفت

 

6) مفاعیل فعلن // مفاعیل فعلن ( فعولن فعولن فعولن فعولن ):

سلامی چو بوی خوش آشنایی

بدان مردم دیده روشنایی

درودی چو نور دل پارسایان

بدان شمع خلوتگه پارسایی

نمی‌بینم از همدمان هیچ بر جای

دلم خون شد از غصه ساقی کجایی

 

7) مستفعلن فع //مستفعلن فع( مفعول فعلن // مفعول فعلن ) :

آیینه بر خاک زد صنع یکتا                 

 تا وانمودند کیفیت ما

بنیاد اظهار بر رنگ چیدیم                  

 خود را به هر رنگ‌کردیم رسوا

8) مفاعلن فعلاتن // مفاعلن فعلاتن :

مکن سراغ غبار زپا نشستهٔ ما را

رسیده‌گیر به عنقا پر شکستهٔ ما را

گذشته‌ایم به پیری ز صیدگاه فضولی

بس است ناوک عبرت زه‌گسستهٔ ما را

9 ) مفتعلن مفاعلن // مفتعلن مفاعلن :

بی‌ثمری حصار شد در چمن امید ما

طرهٔ امن شانه‌زد سایهٔ برگ‌بید ما

آینه‌داری فنا ناز هوس نمی‌کشد

خط به رقم‌کشیده‌اند از ورق سفید ما

------

فقر نخواست شکوهٔ مفلسی ازگدای ما

ناله به خواب ناز رفت در نی بوریای ما

شکرقبول عاجزی تا به‌کجا ادانیم

گشت اجابت از ادب درکف ما دعای ما

10 ) فاعلن مفاعیلن // فاعلن مفاعیلن( فاعلات مفعولن // فاعلات مفعولن):

باز آب شمشیرت از بهار جوشیها

داد مشت خونم را یادگل فروشیها

ناله تا نفس ید من به سرمه خوابیدم

کرد شمع این محفل داغم از خموشیها

 

11)فاعلات مفتعلن// فاعلات مفتعلن

ای‌گداز دل نفسی اشک شو به دیده بیا

یار می‌رود ز نظر یک قدم دویده بیا

فیض نشئه‌های رسا مفت تست در همه‌جا

جام ظرف هوش نه‌ای چون می رسیده بیا

 

12) فعلاتن مفاعلن// فعلاتن مفاعلن

نرسیدی به فهم خود ره عزم دگرگشا

به جهانی‌که نیستی مژه بربند و درگشا

زگرانجانی‌ات مبادکه شود ناله منفعل

به جنون سپند زن پی منقار پرگشا

 

13) مستفعل فع// مستفعل فع

چندان كه گفتم غم با طبیبان                      

 درمان نكردند مسكین غریبان

 


ادبیاتکده -مسعودی
درس 1: 
 قلمرو فکري : 
 الف - عبارت هاي شعر و نثر را معني کنيد:
1 - قطره ي باران که درافتد به خاک / زو بدمد بس گهر تابناک
2 - گل به همه رنگ و برازندگي / مي کند از پرتو من زندگي
3 - ابر ز من حامل سرمايه شد
4 - چون بگشايم ز سر مو شکن / ماه ببيند رخ خود را به من
5 - ديد يکي بحر خروشنده اي 

 


ادبیاتکده -مسعودی

انواع « ی »

1- « ی » نکره : مردی از شرق برخاست / آسمان را ورق زد

2- « ی» وحدت : نشانه ی یکی بودن

3- « ی » شناسه ی دوم شخص مفرد : می آوری ، دیدی

4- « ی » استمراری : رفتمی ، خواندمی

5- «ی » مصدری : خستگی ، زیبایی

6- « ی » لیاقت : خوردنی ، نوشیدنی

7- « ی » نسبت : تهرانی ، محمدی ؛ گاه صفت مفهوم فاعلی دارد ( مرد جنگی ) و گاه مفهوم مفعولی دارد ( تیر پرتابی ) این حرف با اضافه شدن به کلمات غیر فارسی معمولا به صورت «وی» در می آید  مانند: علوی(منسوب به علی) عیسوی(منسوب به عیسی) همچنین است کلماتی چون: ٬ رضوی٬ نبوی و .

8- « ی » میانجی : خدای من

9- « ی » اسنادی ( جانشین هستی ) : تویی ، تو خوبی .

10- « ی » تعجب : چه کتابی ! ، عجب حرفی! .

11- « ی » احترام : نورچشمی

12- « ی » دلسوزی ( ترحم ) : طفلی ، حیوونی .

13- « ی » کثرت : بسی ( بسیاری )

14- « ی » زاید : به واژه های مختوم به مصوت « 1» و « و » اضافه می شوند ؛ بوی ، موی ، خدای

15- « ی » بیان خواب : دیدم به خواب دوش که ماهی برآمدی .

16- « ی » تمنا : کاشکی .

17- « ی» تحقیر : تخم خرمایی ، عصاره تاکی

- ـ ی » ممال : اسلامی = اسلیمی

 

 

 

انواع « ک »

1- « ک » تصغیر : شسرک ، دخترک .

2- « ک » تحقیر : مردک ، زنک

3- « ک » تحبیب : طوطیک ، گُلک

4- « ک » تکریم : مامک ، بابک

5- « ک » تشبیه : عروسک ، خرک

6- « ک » همراهی : پفک ، عینک ، نان سنگک ، بادکنک

 

 

انواع « ا »

1- « ا » دعایی : دهاد ، کناد

2- « ا » ندا : خدایا ، حافظا

3- « ا » واسطه ( میانوند ) : کشاکش

4- « ا » مناظره : گفتا

5- « ا » اطلاق یا اشباع : ز بیژن مگر آگهی یابما

6- « ا » تفخیم : بزرگمردا

7- « ا » مبالغه : خوشا

8- « ا » جانشین تنوین : ابدا

9- « ا » فاعلی : دانا ، توانا ، گویا .

 

انواع «ان»

1-    جمع : مثال  دوستان ، ياران

2-    مكان : مثال  كندوان ، سپاهان، گيلان

3-    زمان : مثال  پاييزان ، سحرگهان ، بامدادان

4-    شباهت : : مثال  كوهان , ماهان

5-    حالت : مثال  خندان ، نالان، خرامان (صفت ساز يا قيدساز)

6-    اسم ساز( مصدری ): مثال  راه بندان ، شيريني خوران، حنابندان

7-   نسبت : بابکان

نکته :  در  برخی  موارد « ان  » جوهری است یعنی جزئی از خود واژه است مانند :  اصفهان ,  باران , ایران , گلستان

 

انواع  « كه » 

1-    حرف ربط (بين جملات مي آيد و پيوند وابسته ساز محسوب مي شود) مثال  آمد كه ما را بيند

2-    ضمير پرسشي (به معني چه كسي؟) :   از دست و زبان كه برآيد

3-    ضمير مبهم (به معني كس)  : هر كه (هر كس) آمد.

4-    حرف اضافه (  بعد از هر, این, آن, ضمایر منفصل مثل : من تو و. و یای نکره حرف اضافه به معني از می باشد   ) مثال  نان خوردن به كه كمر به خدمت بستن، (يعني نان خود خوردن بهتر از)

5- تعلیل : درمعنی علت, زیرا , زیرا که , به این دلیل  :  ملکا ذکر تو گویم  که تو پاکی و خدایی

6- موصول : به نام خدایی که جام آفرید / سخن گفتن اندر زبان آفرید

 

انواع «هم»

1-    قيد تأكيد (به معني نيز) :   او هم آمد

2-    ضمير مبهم (به معني همديگر) :  با هم رفتند

3-    پيشوند :   همكار

4-    حرف ربط مزدوج :  هم زهرا آمد هم مريم

 

 


ادبیاتکده -مسعودی

انواع « و »

حرف « و » انواعی دارد که به چند مورد از آنها اشاره می کنیم :

1- « و » عطف : بین دو یا چند اسم و یا ضمیر قرار می گیرد ( حسن و حسین )  ، ( من و تو )

2- « و » ربط : بین دو جمله ی همپایه قرار می گیرد و به آن حرف ربط پیوند می گویند ( اگر جمله ای ناقص باشد و پس از آن « و » بیاید و بعد از « و » جمله ی دیگری ، جمله ی دوم نیز ناقص خواهد بود و اگر جمله ی اول کامل باشد ، جمله ی دوم هم کامل خواهد بود . در واقع « و » ربط همپایه ، دو جمله را همپایه ی هم می کند .)

3- « و » مباینت و استبعاد : برای بیان دوری و تباین دو چیز و عمق بخشیدن به کلام از این نوع « و » استفاده می کنیم ؛ ( مسلمان و دروغ ) ، ( دانش آموز و تأخیر )

4- « و » حالیه : به معنی درحالیکه

طاووس را  به نقش و نگاری که هست خلق / تحسین کنند و او خجل از پای زشت خویش

5- « و » میانجی : این حرف در میان واژه قرار می گیرد وقتی واژه ی ختم به مصوت « او »  به  ( ان ) برسد  ؛ در واژه ی  بانوان ، زانوان ، آهوان

6- « و » تصغیر : در برخی لهجه ها پسرو ، دخترو

7- « و » قسم : والله

8- « و» موازنه : چو فردا برآید بلند آفتاب / من وگرز و گردان و افراسیاب

9- « و » ملازمت : صد حدیث از توبه و یک جنبش از باد ربیع

10 - « و » مساوات : عیب جوانی نپذیرفته اند / پیری و صد عیب چنین گفته اند

11- « و » معیت : علی و حسن آمدند .

جهت آگاهی شما آورده شده است .

 

انواع « را »

1- مفعولی
مفعول گروه اسمی  است که بعد از آن «پس واژه ی را » می آید یا می توان آورد. در این موارد حرف « را » نشانه ی مفعولی است.

جور خود را بر ضعیفان آزماید روزگار
 

زچشم خویشتن آموختم رسم رفاقت را
 

دل را به کف هرکه نهم باز پس آرد
 

 

تیغ را دائم برای امتحان بر مو  زنند

که هر عضوی به درد آید به جایش دیده می گرید

کس تاب نگهداری دیوانه ندارد
 

 

 2- بدل از کسره یا علامت مضاف الیه (فکّ اضافه )
*ملک را دل به هم برآمد؛یعنی : دلِ ملک    * ز نیرو بود مرد را راستی؛یعنی :  راستی ِ مرد
 *گرتشنگان بادیه را جان به لب رسد / تو خفته درکجاوه  به خواب خوش اندری ؛یعنی: جانِ تشنگان بادیه
*ملک را دل به حال او سوخت ؛یعنی : دلِ ملک                   * دل را ز دام زلفت ممکن نشد رهایی؛یعنی:رهاییِ دل      

* مسیر عشق را درگه بسی  بالاتر از عقل است؛ درگهِ مسیر عشق

* گفت نزدیک است والی را سرای ؛ سرای ِ والی .                  * مرا روز و فیروزی از داور است ؛ روز و پیروزی ِمن


3-  حرف اضافه  به معنی(برای ، به ، از، در، بر،. )

الف: «را» درمعنی «برای»:
 * حکمت محض است اگر لطف جهان آفرین  /  خاص کند بنده ای مصلحت عام را   ؛یعنی :برای بنده ای
 * مصلحت را سخنی چند بگفتم؛یعنی : برای مصلحت
ب: « را» در معنی « به » :
* مسعود سعد، دشمن فضل است روزگار / این روزگار شیفته را فضل کم نمای   ؛یعنی: به این روزگار شیفته
* حاتم طایی را گفتند ازخود بزرگ همت تر درجهان دیده ای یا شنیده ای؟   ؛یعنی: به حاتم طایی گفتند.
« به »ی مقابله « ازمعانی به »:
جفاکردی جفادیدی جفارا /  وفاکن تا وفا بینی وفارا    ؛یعنی : به جفا جفا دیدی
بدی را بدی سهل باشد جزا  /  اگر مردی أحسِن الی مَن أسا  ؛یعنی: به بدی

ج:«را» درمعنی «بر»:
 * آب بریز آتش بیداد را / زیر تر ازخاک نشان باد را  ؛یعنی: برآتش بیداد آب بریز


4- «را» قیدی ( به معنی هنگام ):
* شب را دربوستان با یکی از دوستان اتفاق مبیت افتاد؛ یعنی : هنگام شب
 * ششم ماه را روی برتافتند / سوی باده و بزم بشتافتند ؛یعنی :هنگام ماه ششم

* اگر شب رسی روز را باز گرد ؛ هنگام روز

* نماز شام را باز آمد ؛ هنگام نماز شام
 
5-« را » درمقام « قسم و استرحام» دراین صورت کلمه ی همراه آن متمم است نه مفعول
 * سخن درپرده گفتی با حریفان   / خدا را زین معما پرده بردار ؛یعنی: به خاطرخدا

* به فتراک ار همی بندی / خدا را زود صیدم کن  ؛ به خدا قسم

 * مکن از خواب بیدارم خدا را  ؛ یعنی به خاطر خدا ( به خدا قسم )


6- «را» مالکیت  در مفهوم ضمیر ملکی « مال »( این نوع « را » همیشه با فعل « بودن » و مشتقات آن می آید و راه تشخیص آن حذف « را » و جایگزین کردن فعل « داشتن » به جای « بودن » است .

* ما به فلک می رویم عزم تماشا که راست ؛ عزم تماشا چه کسی دارد

* مشنو ای دوست که غیر از تو مرا یاری هست ؛ غیر از تو من یاری دارم

* گر مرا غیر از تو اسبابی نباشد گو مباش ؛ غیر از تو من اسبابی ندارم .

* اگر مردم را با گوهر اصل گوهر هنر نباشد ؛ اگر گوهر هنر نداشته باشد .


7-  «را» درمفهوم « تخصیص و انحصار»:
 * منت خدای را عزّوجلّ که طاعتش موجب قربت است ؛یعنی: منت فقط برای خداست.

 


ادبیاتکده -مسعودی

آخرین جستجو ها

ملک اجاره ای خرید اینترنتی شوت زباله ارزان فروشگاه معرفی اجناس ارزان تدریس خصوصی تبادل لینک رایگان برنامه ریزی و مشاوره کنکور 99 راستین تو بهترین خرید رو از ما داشته باش ارزان سرا وبلاگ سرگرمی